Maður með (dálítið gamaldags) sómatilfinningu, hefði skilað peningunum strax og þeirra var krafist. Öllu heldur hefði slíkur maður þó ekki skilað peningunum. Hann hefði nefnilega aldrei tekið við þeim í upphafi.

Réttlætið og lögin fara því miður ekki alltaf saman. Þetta mál er gott dæmi. En það eru gömul sannindi, að þegar réttlætið og lögin greinir á, þá sigrar lagabókstafurinn.

Það er samt ekkert alveg víst að Halldór J. Krisjánsson sé tiltakanlega vondur maður, eða t.d. siðblindur í sálfræðilegri merkingu orðins. Það er allt eins líklegt að hann sé öllu fremur fórnarlamb þeirrar almennu siðblindu sem hefur ekki bara farið sigurför um íslenskt samfélag á síðustu áratugum, heldur um heiminn allan.

Þegar ég var líklega 14 ára, sagði ömmusystir mín mér, að hún hefði „verið í vist“, sem sagt unnið fyrir aðra, stærstan hluta ævinnar „og aldrei tekið hæsta kaup“, sagði gamla konan með stolti. Frá unglingsárum mínum man ég líka vel eftir peningauppgjöri að loknum steypuvinnudegi. Þá prúttuðu menn iðulega um verkalaunin. En það prútt var þveröfugt við það sem nú tíðkast. Launagreiðandinn bauð  hærra en sanngjarnt mátti kalla, en launþeginn vildi ekki nema svo sem helminginn af því boðið var. Svo mættust menn einhvers staðar á miðri leið.

Fyrir rúmum aldarfjórðungi kynntist ég manni sem þá var kominn yfir áttrætt og hafði stundað viðskipti í Reykjavík allt sitt líf. Honum fannst viðskiptasiðferði hafa hrakað til muna. „Í þá daga,“ sagði hann nokkurn veginn orðrétt „þurftu viðskiptasamningar jafnvel ekkert endilega að vera skriflegir. Hver og einn stóð við sitt. Það ríkti traust á milli manna.“

Og mér er það minnisstætt frá Akureyrarárum mínum upp úr 1970, þegar yfirmaður einnar af verslunum KEA var rekinn af ástæðum óþarft er að rekja hér. Hann var ekki settur út á gaddinn, heldur fékk skrifborð í höfuðstöðvunum. Ég geri enn ráð fyrir að Val Arnþórssyni hafi þótt kaupfélagið bera vissa samfélagslega ábyrgð á afkomu fjölskyldunnar.

Langt fram eftir 20. öldinni ríktu sem sagt allt önnur viðhorf en nú. Vissulega vildu menn láta starfsemi sína skila afgangi, en hagnaðarkrafan mátti þó ekki bitna á öðrum. Heiður, sómi og samfélagsleg ábyrgð, voru hugtök sem skiptu máli.

Nú virðist það eitt skipta máli að verða nógur ríkur, alveg sama hvaða aðferðum þú beitir til að eignast peninga. Fórnarlömb þessa nýja siðferðis skiptast augljóslega í tvennt: þá sem græða og hina sem tapa. Halldór J. Kristjánsson er í fyrrnefnda hópnum.

Ég er kominn nokkuð á efri ár og á þess vegna kannski auðvelt með að segja: Heimur versnandi fer. En það er reyndar ekki mín skoðun. Ég held að heimurinn fari versnandi og batnandi á víxl. Og í timburmönnunum eftir útrásarfylliríið, gefst okkur einstakt tækifæri til að bæta heiminn örlítið. Færa hann stuttan spöl til baka.

Í samanlögðum vina- og kunningjahópi mínum er mér aðeins kunnugt um einn mann sem í gegnum mannúðarsamtök hefur tekið að sér að kosta uppeldi og menntun barns í einu af fátækustu löndum heims. Sá maður lifir á örorkubótum, en tekst engu að síður að spara sér afgang til að standa undir þessu.

Skyldi Halldór J. Kristjánsson eiga sér fósturbarn í Afríku?